Financiële problemen zijn vaak een zwaar en beladen onderwerp. Het kan iedereen overkomen, en de gevolgen ervan raken niet alleen de persoon in kwestie maar ook hun naasten. Toch vinden veel mensen het moeilijk om iemand met geldproblemen te helpen. Hoe kunnen we deze drempel verlagen en mensen motiveren om in actie te komen? In deze blog delen we inzichten en strategieën die kunnen helpen.
“Je kunt ons niet altijd herkennen – we kunnen ons verbergen. We willen niet gezien worden en worden daar steeds beter in.”
Mensen met financiële problemen proberen vaak te verbergen dat er problemen zijn. Schaamte speelt hierbij een grote rol. Het helpt ook niet dat er een taboe heerst op het bespreken van je financiën of geldproblemen. Mensen denken vaak: ‘dat is iets persoonlijks’ of ‘hier wil ik een ander niet mee lastigvallen’. Hierdoor kan het lang duren voordat iemand met financiële problemen stappen onderneemt om goede hulp te ontvangen, of voordat naasten zien dat er iets misgaat en zelf hulp aanbieden.
De rol van naasten
Samen met het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid heeft Dijksterhuis & Van Baaren onderzocht waar kansen liggen om de sociale omgeving van mensen met financiële problemen te stimuleren en te faciliteren om hulp aan te bieden. Dit is kansrijk, omdat deze groep de eerste signalen van financiële problemen kan oppikken.
De sociale omgeving heeft een speciale positie: zij komen over de vloer bij mensen met financiële problemen en hebben een vertrouwensrelatie. Daarom is het belangrijk hen te faciliteren en te motiveren hulp te bieden, wanneer zij vermoeden dat hun naasten financiële problemen hebben. Het uiteindelijke doel is natuurlijk dat mensen met financiële problemen eerder de hulpverlening vinden die ze nodig hebben.
Een eerste stap is geldproblemen bespreekbaar maken. Alleen al praten over geldzorgen kan voor emotionele opluchting zorgen bij degenen met problemen. Dit kan de drempel naar eventuele vervolgstappen helpen verlagen. Daarom hebben we onderzocht welke motieven en weerstanden beïnvloeden of je een gesprek aangaat. Hierbij keken we naar beide groepen: zowel mensen met financiële problemen als naasten die hulp kunnen bieden.
Het gesprek aangaan: De uitdagingen
1. Behouden van eigenwaarde en autonomie
Mensen met financiële problemen hechten veel waarde aan hun eigenwaarde en autonomie. Ze willen niet het gevoel hebben dat ze afhankelijk zijn of minderwaardig aan de hulpverlener. Gelijkwaardigheid in de relatie is cruciaal.
“Ik heb het altijd aardig verborgen gehouden voor anderen. Want ik heb trots, en dat wilde ik niet aan de kant zetten.”
2. Schuldgevoel, schaamte en eigen verantwoordelijkheid
Vaak voelen mensen met financiële problemen zich schuldig en verantwoordelijk voor hun situatie, zelfs als de oorzaak buiten hun controle ligt. Ze willen het probleem graag zelf oplossen en willen anderen niet tot last zijn. Schaamte kan er ook voor zorgen dat mensen hun financiële problemen voor zich houden.
“Er zijn een aantal dingen die ik voor ze verberg, omdat ik niet wil dat ze zich zorgen maken. Soms sturen ze een appje: je hebt nu wel de verwarming aan toch? En dan zeg ik ja, terwijl het niet zo is.”
3. Niet weten hoe
Aan de andere kant willen naasten juist graag helpen, maar weten ze niet altijd hoe ze een gesprek over financiële problemen kunnen beginnen. Een groot verantwoordelijkheidsgevoel, een sterke vertrouwensband en een gevoel van nabijheid kunnen hen motiveren om toch hulp aan te bieden.
“Uit vriendschap wil je de ander gelukkig zien. Hiervoor wil je een spiegel zijn, en de hoop voor de toekomst erin laten houden, laten kijken naar de mogelijkheden wat wel kan.”
4. Praktische en psychologische obstakels
De sociale omgeving ziet vaak praktische drempels zoals weinig tijd om iemand te helpen of geen geld om iemand te steunen. Daarnaast hebben ze soms weinig kennis over financiële problemen of hier zelf geen ervaring mee, wat het moeilijker maakt om hulp te bieden. Daarnaast speelt de angst om zich te veel te bemoeien met de ander, of het ‘verkeerd’ te doen, een grote rol.
“Ik was bang dat ze boos zou worden als ik er wat van zou zeggen, en haar dan helemaal niet meer spreek.”
Gedragsstrategie: 3 stappen om naasten te helpen
Op basis van de factoren uit de interviews hebben we een gedragsstrategie ontwikkeld. De gedragsstrategie helpt om weerstanden weg te nemen bij de sociale omgeving en stimuleert hen om in actie te komen. Hieronder geven we een overzicht van de belangrijkste motieven en weerstanden en de drie stappen van de gedragsstrategie.
Stap 1a: Verhoog kennis over signalen
Wanneer de sociale omgeving weet welke signalen kunnen wijzen op financiële problemen, zullen zij minder bang zijn dat hun vermoedens niet kloppen en daardoor eerder het gesprek starten. Zorg er dus voor dat de sociale omgeving de signalen die kunnen wijzen op financiële problemen kan herkennen.
Hoe doe je dit?
- Informatiecampagnes: start een campagne die de signalen van financiële problemen laat zien.
- Online resources: voeg informatie over signalen toe aan websites zoals Geldfit.
Stap 1b: Verhoog de alertheid
De sociale omgeving heeft een bijzondere positie ten opzichte van andere hulpverlening: ze is fysiek nabij én voelt zich nabij door de bestaande vertrouwensband. Wanneer de sociale omgeving zich bewust is van haar speciale positie om signalen op te pikken, is de kans aannemelijker dat zij signalen herkent en een gesprek start. Maak de sociale omgeving dus bewust van de positie die zij heeft, het belang daarvan en de mogelijke rol die zij kan spelen. Dat vergroot de kans dat mensen ook daadwerkelijk in actie komen en een gesprek starten.
Hoe doe je dit?
- Altercasting: gebruik altercasting in je communicatie om bewustwording en het bijbehorend verantwoordelijkheidsgevoel te stimuleren. Bij altercasting zet je iemand in een speciale rol, waardoor diegene bepaald gedrag gaat uitvoeren.
Stap 2a: Maak het verzoek klein en behapbaar
De sociale omgeving ervaart de financiële problemen als een moeilijk en ongemakkelijk onderwerp. Mensen zijn bang ‘erin gezogen’ te worden wanneer zij het gesprek starten. Bijvoorbeeld, dat ze de schulden of de administratie moeten overnemen. De sociale omgeving denkt vaak dat ‘helpen’ iets heel groots moet zijn en veel tijd en/of geld kost. Dit is echter niet zo. Mensen met financiële problemen verwachten dit ook niet van hun sociale omgeving. Het is al prettig als zij een luisterend oor kunnen bieden.
Hoe doe je dit?
- Klein verzoek: maak het verzoek om te helpen klein en behapbaar, zodat de sociale omgeving eerder geneigd is te helpen. Benadruk bijvoorbeeld dat ze alleen een luisterend oor hoeven te bieden.
- Erken weerstand: bevestig dat het een moeilijk of spannend onderwerp is en focus daarna op wat het kan opleveren.
- Gespreksstarters: bied hulp bij het starten van het gesprek. Maak bijvoorbeeld gespreksstarters in verschillende talen.
Stap 2b: Zorg voor gelijkwaardigheid
Zowel de sociale omgeving als de mensen met financiële problemen vinden het behoud van hun eigenwaarde en autonomie erg belangrijk. Hulp aanbieden kan een ongelijkwaardige relatie veronderstellen. Ook heerst er een angst voor bemoeizucht bij de sociale omgeving. Wanneer de sociale omgeving het gevoel heeft dat degene met financiële problemen daar zelf niets aan kan doen, is de kans groter dat zij willen helpen en een gesprek starten. Het is daarom van belang dat het (nog meer) algemeen gedachtengoed wordt dat financiële problemen iedereen kunnen overkomen.
Hoe doe je dit?
- Behouden van autonomie: leg uit dat de rol van de helper voornamelijk is om te luisteren, niet om de autonomie van de ander over te nemen.
- Campagnes: zorg ervoor dat duidelijk is dat financiële problemen iedereen kunnen overkomen.
“Er moet meer nadruk worden gelegd op het feit dat iedereen financiële problemen kan krijgen. De associatie die er nu heerst is: het zijn alleen van die arme drommels, de mensen met een uitkering. Maar het zijn ook: de voetballers, politieagenten, leerkrachten…”
Stap 2c: Zorg voor vertrouwen in eigen kunnen
Uit het onderzoek blijkt dat de sociale omgeving financiële problemen een moeilijk onderwerp vindt om over te beginnen. Ze weten niet precies hoe ze een gesprek moeten starten en zijn bang voor de reactie, bijvoorbeeld als hun vermoedens niet kloppen, en andere negatieve consequenties. Denk hierbij aan relatieafbreuk of dat de situatie juist erger wordt. Het is belangrijk dat zij vertrouwen krijgen in hun meerwaarde.
Hoe doe je dit?
- Gespreksstarters: gespreksstarters helpen de sociale omgeving bij het starten van een gesprek.
- Succesverhalen: maak succesverhalen van anderen zichtbaar waaruit blijkt dat hun hulp waardevol was. Licht ook succesverhalen uit van iemand wiens vermoedens niet klopten, maar waarbij de relatie goed bleef.
- Handvatten: bied handvatten om het gesprek verder te voeren of passend af te sluiten.
Stap 3: Zorg voor kennis over doorverwijzen
Wanneer de sociale omgeving weet waar zij naartoe kunnen doorverwijzen, zullen zij eerder een gesprek starten. Dit zagen we terug bij de mensen uit de sociale omgeving die zelf ervaring hebben met geldproblemen en/of veel verstand hebben van geldzaken of hulpinstanties. Dit heeft te maken met het voorgaande punt: ze zijn bang dat helpen iets groots moet zijn. Wanneer de sociale omgeving weet waar ze naar kunnen doorverwijzen, kan hun hulp ook klein blijven. Professionele organisaties nemen dan de hulp over.
Hoe doe je dit?
- Self-efficacy verhogen: verhoog het vertrouwen van de sociale omgeving in hun vermogen om effectief door te verwijzen naar (formele) hulpinstanties.
- Centraal informatiepunt: zorg voor één centraal punt waar alle informatie staat. Zo is het makkelijker om de benodigde kennis op te doen.
Conclusie
Door deze stappen te volgen, kunnen we de drempels voor de sociale omgeving verlagen en ervoor zorgen dat meer mensen met financiële problemen de steun krijgen die ze nodig hebben. Het gaat om signalen herkennen, een gesprek durven starten en weten waar je hulp kunt inschakelen. Zo maken we samen een verschil.
Meer weten?
➡️ Lees het volledige rapport hier.
Speelt financiële weerbaarheid een rol bij jouw doelgroep of verandervraagstuk? Onze gedragsexperts denken graag met je mee hoe je dit kunt stimuleren. Meld je hier aan voor een gratis spreekuur.
