Op een heerlijke zondagmiddag zat ik met een vriendinnetje in de zon op het terras. Met een wijntje in onze hand kletsten we uitgebreid bij, tot het moment dat ons gesprek werd verstoord door het lawaai van een harde uitlaat. We keken allebei geërgerd om: er kwam een dikke, zwarte en duidelijk dure auto met hoge snelheid aanrijden. De auto minderde vaart en het geblindeerde raam schoof langzaam naar beneden. Door het open raam maakte de bestuurder oogcontact met verschillende meiden op het terras, waarna hij weer flink hard gas gaf en het hele terras omver blies met het oorverdovende geluid van zijn uitlaat. “Wat een patser zeg! Waarom doen die gasten dat toch?!”, reageerde mijn vriendin geïrriteerd met haar handen op haar oren. En laat ik nou precies het antwoord hebben op die vraag.
“D&B’er Anne is altijd nieuwsgierig naar waarom mensen zich gedragen zoals zij zich gedragen. Dit vraagt zij zich ook regelmatig af als ze patsers voorbij ziet en (vooral) hoort rijden. Enthousiast ging ze dan ook aan de slag met de vraag van de opdrachtgever: “Hoe kunnen we patsergedrag in grote steden verminderen?” Samen met collega’s onderzocht zij de drijfveren en motieven van de doelgroep en gaf zij advies als antwoord op die vraag.
Patsergedrag. Ik denk dat velen het wel herkennen: jongens in dure, mooie auto’s die gezien willen worden en de aandacht willen door hard op te trekken of door met harde muziek en open ramen langzaam te rijden voorbij mooie meiden. Dit gedrag vinden veel mensen vervelend en vooral onnodig. Daarom vroeg ROV Zuid-Holland D&B om hulp bij het veranderen van dit gedrag.
Gedrag veranderen is voor ons op zich geen probleem. Het is ons vak, onze expertise, we zijn er goed in en we vinden het nog leuk ook. Maar het bleek voor dit vraagstuk toch makkelijker gezegd dan gedaan. Gedrag is complex, zeker als er diepgewortelde psychologische factoren aan ten grondslag liggen. Bij patsergedrag spelen cultuur en de samenleving een grote rol. Dit maakt het gedrag moeilijk om te veranderen, al helemaal binnen de snelle doorlooptijd waar veel van onze opdrachtgevers mee te maken hebben. De oplossing zit hem niet altijd in een kortstondige campagne, een tijdelijk reclamespotje of een supertoffe eenmalige interventie, hoe goed deze ook in elkaar zit. Wat er voor nodig is om tot de juiste oplossing te komen?
Aantrekkelijk toch?
Onderzoek. Het is essentieel om onderzoek te doen naar de doelgroep die je wilt bereiken en veranderen. We moeten de doelgroep begrijpen en inzicht krijgen in factoren die het gedrag bepalen. Alleen met die kennis kunnen we gedrag veranderen. Daarom ging ik voor patsergedrag in gesprek met de doelgroep om antwoord te kunnen geven op de vraag: waarom vertonen jongens patsergedrag? Samen met een collega sprak ik verschillende jongens die wel eens patsergedrag vertonen of hebben vertoond. Best spannend, met een onbekende praten over zijn ongewenste gedrag. Maar de gesprekken waren onwijs waardevol! Dat maakt het werk als gedragspsycholoog zo interessant: je krijgt een inkijkje in de belevingswereld van een ander en leert begrijpen waarom iemand zich gedraagt zoals hij/zij zich gedraagt.
Jongens vertonen patsergedrag vanuit een sterke behoefte aan erkenning van buitenaf. Deze behoefte lijkt voort te komen uit de cultuur waarin de doelgroep leeft. De doelgroep komt uit een masculiene cultuur waarin de norm is dat mannen presteren en (materieel) succesvol zijn. Status uitstralen en gezien worden, dat is belangrijk. Patsergedrag zorgt ervoor dat je gezien wordt met een kwalitatief prijzige auto wat status, succes, doorzettingsvermogen en financiële zekerheid uitstraalt; iets wat sommige vrouwen uit dezelfde cultuur enorm belangrijk en aantrekkelijk vinden. Niet iedereen reageert dus zo negatief op patsergedrag zoals mijn vriendin op het terras.
Rollenspel
Toch reageren veel mensen in de Nederlandse samenleving negatief. De samenleving houdt hierdoor patsergedrag onbewust in stand. We leven in een maatschappij waarin van racisme en discriminatie nog dagelijks sprake is. Jongens die patsergedrag vertonen hebben hier regelmatig mee te maken. Zij worden vaak negatief bejegend en aangesproken op hun gedrag, waardoor ze een onverschillige houding hebben. Ik hoorde regelmatig tijdens onze gesprekken: ‘Het maakt niet uit wat ik doe, ik kan het toch niet goed doen.’ Door de constante negatieve bejegening zet de samenleving deze jongens eigenlijk in een bepaalde rol: de rol van de jongen die het toch nooit goed doet.
Iemand in een bepaalde rol plaatsen is een hele effectieve gedragstechniek, genaamd altercasting. Met altercasting plaats je iemand in een rol waar degene zich naar gaat gedragen. Bij D&B gebruiken we dit om het gewenste gedrag te stimuleren. We zetten iemand in een rol die automatisch het gedrag activeert dat we willen stimuleren. Bijvoorbeeld: als we brugklassers willen stimuleren om hun rommel op te ruimen, geven we ze geen lezing over hoe belangrijk het is om op te ruimen, maar we vertellen ze dat ze de schoonste kinderen op school zijn. Deze rol zorgt ervoor dat de brugklassers zich ook schoon gedragen (tip voor thuis!). In het geval van patsergedrag plaatsen we de doelgroep in een negatieve rol, waaraan zij zich conformeren. We vertellen de jongens keer op keer dat hun gedrag ongewenst is. Deze rol zorgt ervoor dat de jongens zich ook ongewenst gedragen en patsergedrag vertonen.
Hoe dan?
We kunnen patsergedrag dus deels verklaren door de cultuur waarin de doelgroep leeft, en blijkbaar houdt de samenleving het gedrag in stand. We moeten dus ook iets in die cultuur en onze samenleving veranderen als we patsergedrag duurzaam willen veranderen. Of dat kan met een kortstondige knaller van een campagne? Misschien, maar ik verwacht dat ‘kortstondig’ het veranderproces niet ten goede komt. Er is tijd, geduld, draagvlak, doorzettingsvermogen en heel veel onderzoek nodig om gedrag te veranderen waar diepgewortelde psychologische factoren aan ten grondslag liggen. Alleen dan kun je duurzame gedragsverandering realiseren.
–
Duurzame gedragsverandering, dat is waar wij van D&B voor staan. Wij willen impact maken en gaan voor kwaliteit. Als wij er tijdens een gedragsonderzoek achter komen dat gedrag dieper geworteld ligt dan van tevoren gedacht, dan blijven we graven en onderzoeken, tot we de perfecte oplossing hebben gevonden voor duurzame gedragsverandering. Heb jij een complex gedragsvraagstuk? Wij denken graag mee en adviseren over hoe je dit gedrag kunt veranderen en welke strategie hier het beste op aansluit. Spreek ik je snel? Mail naar: annelanting@gedragsverandering.nl
